سومین چالش بزرگ جامعه جهانی در قرن ۲۱ پس از تغییرات جوی و کمبود آب شیرین، پدیده بیابان زایی به شمار می‌آید.
بیابان‌زایی در ایران تنها به دشت‌ها، نیزار ها ، روستا ها، جنگل‌ها و دریاچه ها محدود نمیشود بلکه گسترش بیابان ها تمامی مسائل اکولوژیک و زیست محیطی را تحت تاثیر قرار میدهد.
۱۹۱ کشور در جهان عضو کنوانسیون بین‌المللی مبارزه با بیابان زایی هستند.
این کنوانسیون با هدف کمک به مهار بیابان زایی، اهدافی همچون ریشه‌کن کردن فقر اجتماعی و رسیدن به توسعه و محیط زیستی پایدار در کشورهای مبتلا به بیابان زایی را دنبال میکند.
بر‌اساس گزارش‌های این سازمان بین‌المللی، ۵میلیارد هکتار از اراضی جهان در ۱۱۰ کشور، با پدیده بیابان‌زایی روبه رو هستند.
مقابله با این پدیده، یک وظیفه ملی و بین‌المللی است. ایران به عنوان کشوری نسبتا خشک جزء 5 کشوریست که بالاترین نرخ گسترش اراضی خشک و بیابان زایی را دارد.
ایران حدود ۱.۲ درصد از اراضی خشک جهان و ۳.۰۸ درصد از مناطق بیابانی جهان را در بر دارد هچنین بیش از ۶0 درصد از مساحت ایران در اقلیم های بیابانی قرار دارد که این حجم از بیابان زایی روز به روز در حال افزایش است.
ایران علیرغم اینکه با نهایی شدن تاسیس کنوانسیون بیابان زدایی سازمان ملل متحد در ۱۷ ژوئن سال ۱۹۹۴، جزو نخستین کشورهایی بود که به عضویت این کنوانسیون درآمد ،
اما در سالیان اخیر به دلیل نرخ بالای بیابان زایی بارها مورد انتقاد مجامع بین المللی قرار گرفته است.
بیابان زایی چیست ؟
طبق تعریف نهاد های بین المللی بیابان زایی (desertification)، نابودی و فرسایش زمین در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب است
و هنگامی رخ میدهد که ایستم نواحی خشک، که بیش از یک سوم سطح کره زمین را پوشانده است، به صورت غیر عادی و بیش از اندازه توسط انسان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
از سوی دیگر تاثیر عوامل انسانی در پدیده بیابان زایی را نباید نادیده گرفت. بهره‌برداری بیش از اندازه از سفره های آب زیرزمینی، آلوده کردن آب های زیرزمینی و تخریب و تبدیل غیر‌اصولی جنگل ها و مراتع از مهم‌ترین عوامل بیابان زا محسوب میشوند.
تغییرات اقلیمی و محیط زیستی ، چرای مفرط دام و طیور ، جنگل زدایی و تخریب فضای سبز و همچنین خشکسالی که اغلب با عوامل انسانی نظیر بهره‌برداری بیش از اندازه از سفره های آب زیرزمینی،
آلوده کردن آب های زیرزمینی و تخریب و تبدیل غیر‌اصولی جنگل ها و مراتع ، استفاده بیش از حد از سموم و آلاینده های شیمیایی در کشاورزی، ت‌های غلط آبیاری، و زهکشی همراه میشود از مهم‌ترین عوامل بیابان زایی محسوب میشوند.
در کویر های ایران میانگین سالانه بارش باران کمتر از ۵۰ میلی‌متر است که این مقدار یک سوم میانگین بارندگی جهان را شامل میشود.
درحالی که به دلیل مسایل ژئو پولیتیک و موقعیت جغرافیایی ایران که بر روی کمربند خشکی جهان قرار دارد ،
تبخیر آب در ایران ۳ برابر میانگین جهانی است ؛ تشدید سرعت بیابان زایی دیر یا زود زندگی بیش از نیمی از جمعیت کشور را به مخاطره میزند.
پیامد های بیابان زایی:
کاهش توان بیولوژیک و زیست پذیری خاک، غیر قابل کشت شدن زمین های حاصل‌خیز ، افت کیفیت محصولات کشاورزی و اثرات گسترده اکولوژیکی، اجتماعی، ی ، اقتصادی و زیست محیطی،
فقر و تخریب منابع آبی ارزشمند ، فرسایش و نشست زمین که ناشی از خالی شدن سفره های آب زیر زمینی میباشد ، بخشی از آثار و پیامدهای جهانی پدیده بیابان زایی محسوب می‌گردد.
از سوی دیگر واکنش پذیری اراضی به فرسایش و تخریب پوشش گیاهی، امکان وقوع سیل را بالا میبرد.
هدر رفت منابع اساسی بیابان زایی نظیر خاک، آب و پوشش گیاهی با تشدید پدیده های فقر، مهاجرت و بیکاری ناپایداری های اکولوژیکی، اجتماعی، ی ، اقتصادی و زیست محیطی را به همراه دارد.
یکی از پیامد های منفی بیابان‌زایی کاهش حجم تولید مایحتاج غذایی و معیشتی مردم و در نتیجه بالا رقتن قیمت‌های جهانی وکاهش عرضه مواد غذایی افزاد زیادی را درگیر گرسنگی و سوء تغذیه میکند.
به نقل از سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، فائو، در حال حاضر بالغ بر یک میلیارد نفر در جهان از سوء تغذیه دائمی رنج می‌برند.
با گسترش بیابان زایی و طبق پیش بینی این سازمان تقاضا برای مواد غذایی به میزان ۶۰ درصد تا سال ۲۰۵۰ افزایش خواهد یافت.
برای پاسخ‌گویی به این نیازهای غذایی، نیاز است ۱۲۰ میلیون هکتار دیگر به زمین‌های موجود کشاورزی در جهان اضافه شود نیازی با وسعت کشوری به پهنای آفریقای جنوبی که با وجود این نرخ از بیابان زایی امری غیر ممکن است.
گسترش بیابان‌ها آثار منفی دیگری همچون نقل مکان از مناطق خشک و نیمه خشک به مناطق مصون از خشکسالی که اصطلاحا مهاجرت اقلیمی نامیده میشود را نیز در پی دارد ،
استان های یزد و سیستان و بلوچستان بزرگترین قربانیان این بیابان زایی اند ، مشکلی که تراکم جمعیت در مناطق کم وسعت را به اوج میرساند.
راهکار مقابله با بیابان زایی :
عمده دیدگاه مسئولین این است که فقر زدایی ارتباط مستقیمی با بیابان زایی دارد و معتقدند که با رویکرد مشارکت حداکثری مردم و توانمند سازی جوامع بومی و محلی در قالب مدل های موفق می توان پدیده بیابان زایی را کنترل نمود.
البته نمی توان از ت های غلط و تصمیمات بحرانی و زیان بار دولت در جهت گسترش بیابان زایی صرف نظر کرد ؛
بسیاری از کشور های خشک و نیمه خشک با کاهش سدسازی های غیر اصولی و همچنین تصمیمات دقیق اقتصادی در جهت بهبود رفاه مردم و حفط منابع زیست محیطی تا حد قابل قبولی خسارات ناشی از بیابان زایی را مهار کرده اند.
با توجه به اینکه هر ساله بیش از هزار هکتار به وسعت بیابان های کشور افزوده میشود انتظار میرود اجرای عملیات های آبخیز داری و وضع قوانین منع آبیاری های غرقابی
و حفر چاه های عمیق با کمک به حفظ منابع آب زیرزمینی مانع از ایجاد ترک و فرسایش خاک شده و جلوگیری و مهار آتش‌سوزی‌های مداوم در جنگل‌ها و مراتع از شدت وخامت بیابان زایی بکاهد .
مقوله بیابان‌زایی تنها به مرکز و جنوب ایران معطوف نمیشود. در مناطق شمال غربی ایران و حوالی دریاچه ارومیه در استان آذربایجان غربی بسیاری از کارشناسان زیست محیطی پیش‌بینی می‌کنند
که در صورت وخیم تر شدن سرعت بیایان زایی دست‌کم پنج تا شش میلیون نفر از ساکنان حاشیه این دریاچه مجبور به مهاجرت خواهند شد وضعیت باقی استان ها نیز تعریف چندانی ندارد.
آنچه واضح است، زین پس در ایران با سونامی مهیب مهاجرت‌های گسترده ناشی از بیابان زایی و تغییرات آب و هوایی خواهیم شنید. مهاجرت هایی که پیآمد هایش بیش از همه گریبان مسئولان بیخیال دولتی را میگیرد
درباره این سایت